Over twintig dagen trekt Nederland opnieuw naar de stembus. Een nieuwe peiling van Ipsos I&O zet de verhoudingen meteen op scherp: JA21 staat nu naast het noodlijdende VVD, terwijl de PVV met 31 virtuele zetels fier aan kop blijft. Grote verschuivingen blijven vooralsnog uit; het beeld is dat veel kiezers de komende weken de campagne willen afwachten.
Campagne op stoom
De verkiezingscampagne is afgelopen week echt losgebarsten. Partijen scherpen hun boodschappen aan en zoeken het debat op. Zo kwam JA21-voorman Joost Eerdmans onlangs nog in aanvaring met Johan Derksen over gaswinning in Groningen, een dossier dat regelmatig terugkeert als toetssteen voor bestuur en betrouwbaarheid. Zulke momenten kleuren de campagne, maar het is de vraag in hoeverre ze de breedte van het electoraat al in beweging zetten.
Pvv de grootste partij
De PVV blijft met 31 virtuele zetels de grootste partij in de peiling. Dat zou, vergeleken met de Tweede Kamerverkiezingen van 2023, een verlies van zes zetels betekenen. Toch oogt het PVV-electoraat stabiel. Het recente vertrek van de partij van Geert Wilders uit het kabinet lijkt tot dusver weinig electorale schade op te leveren. Ipsos I&O wijst op de kernmotieven van de PVV-kiezer: standpunten en herkenning.
Achterban en stemmotieven
Volgens het onderzoek noemt 67 procent van de PVV-kiezers de inhoudelijke standpunten als belangrijkste reden om op de partij te stemmen. Voor 49 procent geldt dat de PVV “opkomt voor mensen zoals ik”. Nog opvallender is de verdere versmalling naar het thema dat de partij groot maakte: 90 procent wijst immigratie en asiel aan als voornaamste stemreden. Ter vergelijking: in 2021 lag dat nog op 79 procent en in 2023 op 77 procent. Waar de PVV zich in eerdere jaren verbreedde naar thema’s als zorg en armoede, lijkt de campagne nu sterker te draaien om migratie.
De samenstelling van de achterban is ondertussen verbreed. Stemden vroeger vooral oudere mannen op de PVV, tegenwoordig is de aanhang gemengd: mannen en vrouwen uit verschillende leeftijdsgroepen. Wel blijft de PVV-kiezer relatief vaak laag- of middelbaar opgeleid en is het inkomen vaker beneden modaal. Dat profiel past bij de positionering van de partij als vertegenwoordiger van kiezers die zich minder gezien voelen door gevestigde partijen.
Breder patroon op het politieke spectrum
De opmars van de PVV staat niet op zichzelf. De verschuivingen binnen het Nederlandse partijlandschap houden al twee decennia aan. Centrumrechts is gekrompen van ruim 70 zetels in 2002/2003 naar 41 in de huidige peiling. Rechts-conservatief groeide juist stevig, van 10 zetels in 2003 naar 56 nu. Links-progressief leverde eveneens in: van 65 zetels in 2003 naar 53. In dat licht is de positie van de PVV niet los te zien van een brede hergroepering op rechts.
Het feit dat meerdere partijen, waaronder CDA en VVD, de PVV uitsluiten als coalitiepartner, werkt bovendien twee kanten op. Enerzijds versterkt het de rol van de PVV als proteststem. Anderzijds duwt het twijfelende kiezers richting partijen die volgens hen wél kans maken om te regeren. Die dynamiek kan in de slotfase van de campagne nog doorwerken, zeker als formatieberekeningen een grotere rol gaan spelen in het stemgedrag.
Zekerheid onder kiezers
Ondanks de scherpe profilering van partijen ligt een grote groep kiezers nog niet vast. Slechts 15 procent weet volgens Ipsos I&O zo goed als zeker waarop ze gaan stemmen. Maar liefst 82 procent zweeft of twijfelt in meer of mindere mate. En 15 procent zegt het nog helemaal niet te weten. Dat hoge aandeel twijfelaars onderstreept hoe belangrijk de komende weken worden. Debatten, lijsttrekkersoptredens en strategische keuzes kunnen in korte tijd het verschil maken.
Stand van de partijen
Achter de PVV voltrekt zich een spannende strijd om de tweede positie. In de peiling wordt het CDA de op een na grootste met 24 zetels, gevolgd door GroenLinks-PvdA met 22 zetels. D66 (14), VVD (13) en JA21 (13) liggen dicht bij elkaar. Voor JA21 is dat een opsteker: de partij wint twee virtuele zetels ten opzichte van vorige week en nestelt zich pal naast de VVD, die het moeilijk heeft. Dat de positie van de VVD onder druk staat, voedt discussies over koers, leiderschap en de vraag met wie er na de verkiezingen te onderhandelen valt.
Opvallend is ook de kleine opleving van 50PLUS. De partij staat nu op twee zetels. Dat is één meer dan vorige week, en een forse verbetering ten opzichte van 2023, toen 50PLUS geen zetels wist te bemachtigen. Het onderstreept hoe klein verschuiven in een gefragmenteerd landschap snel zetelwinst kunnen opleveren, zeker voor nichepartijen met een duidelijke doelgroep.
Relaties en rode lijnen
JA21 is een van de weinige partijen die de PVV niet bij voorbaat uitsluit. Tegelijkertijd benadrukte partijleider Joost Eerdmans in de verkiezingspodcast Politiek Dichtbij dat de inhoudelijke verschillen met GroenLinks-PvdA en D66 “heel erg groot” zijn. Een samenwerking met die partijen ziet hij dan ook niet snel gebeuren. Zulke uitspraken geven kiezers houvast, maar versmallen ook de coalitieopties, iets wat in de formatie opnieuw tot lange gesprekken kan leiden.
Wat betekent dit voor de formatie?
Als dit peilingsbeeld doorzet, tekent zich wederom een complexe formatie af. De PVV is de grootste, maar stuit op rode lijnen van meerdere partijen. CDA en VVD profileren zich richting bestuur, maar moeten verloren terrein goedmaken en scherpe keuzes maken over prioriteiten. Links-progressieve partijen houden de flank bezet, maar blijven afhankelijk van meervoudige combinaties om een meerderheid te bereiken. In dat krachtenveld wordt strategisch stemmen richting de verkiezingsdag waarschijnlijk belangrijker, zeker bij de grote groep twijfelaars.
Vooruitblik
De komende weken draaien om profilering, betrouwbaarheid en rekensommen. Partijen zullen hun standpunten over migratie, zorg en koopkracht verder uitventen, terwijl kiezers wegen welke coalities realistisch zijn en wat dat betekent voor hun stem. De peiling van Ipsos I&O laat zien dat het landschap stevig is opgeschud, maar nog allesbehalve uitgekristalliseerd. Met een dominante PVV, een herpositionerend centrum en groeiende concurrentie op rechts blijven de kaarten open.
Samengevat: PVV blijft de grootste, JA21 profiteert en staat naast de VVD, CDA pakt de tweede plek, en een grote meerderheid van de kiezers twijfelt nog. Het belooft een spannende eindsprint te worden. Wat verwacht jij van de komende debatten en de formatiekansen? Laat het ons weten via onze sociale kanalen.
Bron: metronieuws.nl
