Een rechter heeft bepaald dat Siewert van Lienden en zijn twee zakenpartners een bedrag van rond de 20 miljoen euro moeten terugbetalen in de nasleep van de omstreden mondkapjesdeal. Opvallend is dat het geld niet naar de staat gaat, maar naar de commerciële onderneming waarmee de deal werd gesloten. Daarmee krijgt een van de meest besproken dossiers uit de coronaperiode een nieuwe wending, met juridische en maatschappelijke gevolgen die nog niet zijn uitgekristalliseerd.
Nieuwe wending in mondkapjeszaak
De uitspraak is het voorlopige sluitstuk van jarenlange discussie over de vraag wie mocht profiteren van leveringen die in volle coronacrisis tot stand kwamen. De rechter oordeelde dat de bestuurders persoonlijk hebben gehandeld in strijd met hun zorgplicht en dat de behaalde winst niet toekwam aan henzelf. Het gevolg: de betrokkenen moeten de opbrengsten terugstorten. Juridisch draait het in deze civiele zaak niet om schade aan de staat, maar om interne verhoudingen binnen de commerciële vennootschap die de mondkapjes heeft geleverd.
Achtergrond van de deal
Begin 2020 brak wereldwijd een nijpend tekort aan medische beschermingsmiddelen uit. In Nederland ontpopten Van Lienden en zijn partners zich als kartrekkers bij de inkoop van mondkapjes. In de publieke communicatie werd sterk benadrukt dat dit uit maatschappelijke betrokkenheid gebeurde. Later werd duidelijk dat er naast het idealistische initiatief ook een commerciële structuur bestond, waarmee grote contracten werden gesloten. De combinatie van publieke beloftes en private winsten leidde tot felle kritiek en uiteindelijk tot juridische procedures.
Waarom het geld niet naar de staat gaat
Cruciaal in de uitspraak is het onderscheid tussen de contractuele relatie met de overheid en de interne plichten van bestuurders richting hun eigen onderneming. De rechter kijkt in deze zaak vooral naar die interne plichten: is er winst onterecht onttrokken aan de vennootschap, is er sprake van belangenverstrengeling en zijn regels voor behoorlijk bestuur geschonden? Het antwoord op die vragen viel uit in het nadeel van de bestuurders. Daarom moet er worden terugbetaald aan de onderneming, niet aan de staat. Voor eventuele vorderingen van de overheid bestaan aparte juridische routes.
Wie moeten terugbetalen
De terugbetalingsplicht geldt voor Siewert van Lienden en zijn twee naaste partners, die gezamenlijk de commerciële activiteiten aanstuurden. Volgens de rechter zijn zij hoofdelijk of gezamenlijk aansprakelijk voor de door de onderneming gemiste baten, omdat zij zich als bestuurders niet hebben gehouden aan de vereiste zorgvuldigheidsnormen en het vermijden van conflicterende belangen. Het gaat daarmee niet alleen om symboliek, maar om een concreet financieel gevolg dat direct op het handelen van de betrokken personen is te herleiden.
Wat er bekend is over de bedragen
Het geschil draait om winsten en vergoedingen die in de piek van de pandemie zijn gegenereerd. De nu opgelegde terugbetaling van ongeveer 20 miljoen euro weerspiegelt de omvang van die opbrengsten. Hoeveel daarvan daadwerkelijk direct kan worden geïncasseerd, hangt af van praktische factoren zoals reeds gelegde beslagen, verrekeningen en eventuele aanvullende procedures over de exacte hoogte van de bedragen. De rechter heeft met deze uitspraak in elk geval richting gegeven: de winst behoort toe aan de onderneming en dient daarheen te vloeien.
Reacties en mogelijke vervolgstappen
Vanuit de verdediging is het gebruikelijk om eerst de motivering nauwkeurig te bestuderen en vervolgens een besluit te nemen over hoger beroep. Die stap ligt ook hier voor de hand, zeker gezien de principiële vragen over bestuurdersaansprakelijkheid en belangenverstrengeling. Aan overheidszijde wordt doorgaans terughoudend gereageerd in afwachting van verdere juridische duidelijkheid. Ook voor eventuele curatoren, bestuurders of toezichthouders van de betrokken onderneming is de uitspraak richtinggevend voor de manier waarop de terugbetaling kan worden afgewikkeld.
Gevolgen voor politiek en samenleving
De mondkapjesdeal heeft een blijvende impact op het vertrouwen in noodinkoop door de overheid. In de politiek leidde het tot discussies over transparantie, belangenconflicten en controle op uitzonderingsprocedures. Diverse aanbevelingen over scherpere verslaglegging, betere toetsing van belangen en meer openheid bij crisisinkoop hebben sindsdien ingang gevonden. Deze uitspraak onderstreept dat de rechtspraak streng kan oordelen waar het gaat om persoonlijke verrijking in een context die als publiek-gezind is gepresenteerd. Tegelijkertijd maakt de scheiding tussen civielrechtelijke en publiekrechtelijke verantwoordelijkheid het speelveld complex.
Wat dit betekent voor betrokkenen
Voor Van Lienden en zijn partners betekent de uitspraak een forse financiële verplichting en reputatieschade die opnieuw breed wordt besproken. Afhankelijk van de uitkomst van eventuele vervolgzaken kan de aansprakelijkheid nog worden verfijnd of bevestigd. Voor de betrokken onderneming biedt het vonnis een juridische basis om de betwiste winsten terug te halen. Voor andere bestuurders en ondernemers is de les helder: in tijden van crisis blijft de lat voor zuiver bestuur en transparantie hoog, en belangenverstrengeling kan achteraf hard worden afgestraft.
Hoe nu verder
De komende periode staat in het teken van twee sporen. Enerzijds de praktische uitvoering: incasso, verrekeningen en eventuele schikkingsonderhandelingen. Anderzijds de juridische vervolgstappen: mogelijke hoger-beroepsprocedures en separate claims door of tegen andere partijen. Los daarvan lopen eventuele strafrechtelijke onderzoeken hun eigen pad. Voor het publiek blijft de kernvraag hetzelfde: hoe zorgen we dat noodinkoop eerlijk, controleerbaar en doelmatig verloopt bij een volgende crisis? Deze zaak laat zien dat controle achteraf werkt, maar ook dat voorkomen beter is dan genezen.
Samengevat: er ligt nu een duidelijke rechterlijke lijn dat de winst uit de mondkapjesdeal niet privé mocht blijven, maar terug moet naar de onderneming. Wat dit precies betekent in euro’s en termijnen, zal de komende maanden blijken. Volg onze kanalen voor updates, en laat ons weten wat jij hiervan vindt op onze sociale media.
Bron: nu.nl
