De nieuwe formatieronde in Den Haag draait op volle toeren, maar de contouren zijn nog diffuus. Wel tekent zich een duidelijke spanningslijn af: een deel van de partijen wil de formatie aan de rechterkant zoeken, terwijl D66-leider Rob Jetten inzet op een klassieke middenvariant met VVD, CDA, GroenLinks-PvdA en D66. Voor die route lijkt het draagvlak op dit moment beperkt. Met name aan de kant van GroenLinks-PvdA is de animo om opnieuw met VVD en D66 in één kabinet te stappen terughoudend.
Jetten zoekt middenvariant
D66 ziet een brede middencoalitie al langer als een stabiele bestuursvorm, waarin verschillende politieke tradities elkaar in evenwicht houden. Inhoudelijk wil Jetten langs die lijn voortbouwen op afspraken over klimaat, innovatie en rechtsstatelijke waarborgen, en tegelijkertijd ruimte creëren voor financieel verantwoord beleid. Daarmee positioneert D66 zich nadrukkelijk als bruggenbouwer in een versplinterd landschap. Het praktische probleem: zonder overtuigende partners is zo’n middenkabinet niet levensvatbaar.
Groenlinks-pvda is voorzichtig met regeringsdeelname
Uit de hoek van GroenLinks-PvdA klinkt vooralsnog aarzeling over deelname aan een coalitie met zowel VVD als D66. De partijtop benadrukt dat inhoudelijke verbeteringen en geloofwaardigheid richting kiezers zwaarder wegen dan snelle deelname. De les uit eerdere kabinetsformaties is dat regeren met uiteenlopende partners politieke winst niet garandeert. Daarbij spelen verschillen op sociaal-economische dossiers en op migratie- en klimaatbeleid een rol, net als de vraag of er voldoende vertrouwen is in een gezamenlijke koers op de langere termijn.
Vvd, cda en ja21 kijken naar rechts
Aan de andere kant van het spectrum willen VVD en CDA de mogelijkheden verkennen voor een rechterlijker opererende coalitie. De VVD onderstreept dat verkiezingsbeloften leidend moeten zijn in de formatie; thema’s als veiligheid, migratiebeheersing en koopkrachtbescherming worden nadrukkelijk naar voren geschoven. CDA-voorman Henri Bontenbal ziet eveneens kansen op rechts, mits er praktischer oplossingen komen voor stikstof, woningbouw en regionale economie. Ook kleinere partijen aan de rechterflank, zoals JA21, pleiten voor een coalitie die op cruciale dossiers rechts van het midden acteert.
Politieke context: verschuiving en kiesverwachtingen
De formatie speelt zich af tegen de achtergrond van een electorale verschuiving. Een substantieel deel van de kiezers vraagt om zichtbare koerswijzigingen op migratie, handhaving, betaalbaarheid en bestuurscultuur. Tegelijkertijd blijft er brede steun voor klimaatbeleid, maar met nadruk op betaalbaarheid en technologische innovatie. Die mix van wensen maakt de puzzel complex: een kabinet moet aan de ene kant daadkrachtig koers zetten, aan de andere kant breed genoeg zijn om wetgeving door beide Kamers te loodsen.
Waarom een middenkabinet lastig ligt
Een middenvariant lijkt op papier bestuurbaar, maar stuit op drie obstakels. Ten eerste is er programverschil op gevoelige terreinen: de prioritering van klimaatmaatregelen, de tempo- en financieringsvraag, en de inzet op migratieregels en asielopvang. Ten tweede wringt de strategische afweging bij partijen die recent kiezersverlies of -winst kregen en hun profiel willen aanscherpen; regeren met ideologisch uiteenlopende partners kan die profilering bemoeilijken. Ten derde is er de factor vertrouwen: na jaren van compromissen, incidenten en wisselende meerderheden is er scepsis bij zowel partijen als publiek over ‘business as usual’.
Scenario’s die op tafel liggen
In de verkenningsfase duiken grofweg drie scenario’s op. Eén: een centrumrechts meerderheidskabinet, gedragen door partijen die op de kernpunten veiligheid, migratie, energie en begroting overlap vinden. Dat vraagt inhoudelijke overeenstemming en voldoende zetels in beide Kamers. Twee: een minderheidskabinet met afspraken op hoofdlijnen, dat per dossier steun zoekt. Dit biedt flexibiliteit, maar vergt strakke regie en helderheid naar kiezers. Drie: een breder zakelijk akkoord tussen meerdere partijen, waarbij oppositiepartijen vooraf meeschrijven op cruciale wetgeving. Dit kan stabiliteit vergroten, maar vereist wederzijds vertrouwen en transparantie.
De positie van d66 in het krachtenveld
D66 balanceert tussen de rol van beleidsmotor op klimaat en innovatie en de noodzaak om coalitievorming haalbaar te houden. De partij wil tempo op energie-infrastructuur, woningbouw en onderwijs, maar zonder partners die die ambities delen is het moeilijk vliegen. Jettens pleidooi voor een middenkabinet past in die strategie, maar stuit op een realiteit waarin andere partijen voorlopig liever de rechterflank verkennen.
De afweging bij groenlinks-pvda
Voor GroenLinks-PvdA is de inzet tweeledig: tastbare progressieve resultaten boeken en voorkomen dat de partij klem komt te zitten tussen rechts beleid en linkse verwachtingen. Een herhaling van eerdere formaties met VVD en D66 kan inhoudelijk winst opleveren op bijvoorbeeld verduurzaming, maar de prijs in termen van compromisvorming en electoraal risico weegt zwaar. De huidige terughoudendheid past bij die afweging.
Implicaties voor de formatie
Als de partijen die winst boekten of richting rechts trekken nu eerst onderling de mogelijkheden verkennen, kan dat helderheid scheppen: is er een stabiele basis voor een centrumrechts akkoord? Zo niet, dan komt een hybride oplossing in beeld, bijvoorbeeld een minderheidskabinet met vaste afspraken. Pas wanneer die routes vastlopen, kan een hernieuwde blik op een middenvariant kansrijker worden. Het tempo hangt samen met de begrotingskalender, Europese besluitvorming en acute dossiers als asielopvang en energie.
Waar het nu op aankomt
De kernvragen blijven dezelfde: welke coalitie levert voldoende vertrouwen en daadkracht, en sluit tegelijk aan op de boodschap van de kiezer? Voorstanders van een middenkabinet benadrukken bestuurbaarheid en continuïteit. Pleitbezorgers van een rechterlijke koers wijzen op duidelijke mandaten voor verandering en op de noodzaak van voorspelbare uitvoering. Tussen die ankers moeten informateurs en partijleiders de komende weken compromissen en prioriteiten scherp krijgen.
Vooruitblik
De komende fase draait om het toetsen van combinaties op inhoud en stabiliteit. Jettens inzet op een middenvariant staat voorlopig tegenover de voorkeur van VVD, CDA en partijen rechts daarvan om eerst die route te verkennen. Of een doorbraak volgt, hangt af van bereidheid om op hoofdpunten concessies te doen en van het vertrouwen dat partijen elkaar gunnen. Samengevat: een middenkabinet is niet van tafel, maar de formatiestroming gaat nu richting rechts. Als die verkenning strandt, kan het midden opnieuw in beeld komen. Wat denkt u: welke route verdient de voorkeur, en waarom? Reageer op onze sociale media en praat mee.
