Het griepseizoen hoort zich pas na de feestdagen echt aan te dienen, maar dit jaar verloopt het patroon allesbehalve normaal. Terwijl Nederland nog druk is met Sinterklaasinkopen en kerstvoorbereidingen, slaan internationale gezondheidsinstanties alarm: het aantal griepgevallen stijgt opvallend snel en er is een nieuwe variant opgedoken waar wetenschappers extra scherp op letten.
Volgens het Europees Centrum voor Ziektepreventie en -bestrijding (ECDC) is de situatie zelfs uitzonderlijk. Vooral in het Verenigd Koninkrijk is sprake van een vroege en forse toename, en zoals meestal het geval is: wat daar gebeurt, bereikt Nederland vrijwel altijd binnen enkele weken. Het RIVM bevestigt dat de signalen inmiddels niet meer te negeren zijn. De vroegste waarschuwingssystemen kleuren rood, en dat gebeurt normaal pas veel later in het seizoen.
Wat de situatie extra opvallend maakt, is dat deze vroege golf samenvalt met de opkomst van een nieuwe variant: de zogenoemde k-variant. Deskundigen proberen te achterhalen of die variant verantwoordelijk is voor de snellere verspreiding, of dat de combinatie van omstandigheden simpelweg ongunstig uitvalt.
Een ongewoon vroege start
In een standaardjaar begint het griepvirus pas rond januari echt rond te zingen, met een piek in de weken na de feestdagen. Maar dit jaar stijgt het aantal patiënten in het Verenigd Koninkrijk nu al stevig. Virologen zien dat vaak als voorbode voor wat Nederland te wachten staat, omdat griepvirussen zich vrijwel elk jaar volgens hetzelfde patroon verspreiden: ze beginnen in West- en Zuid-Europa en verplaatsen zich dan naar het noorden.
Dat het virus nu al rondgaat, is bijzonder omdat de typische winterkou — die normaal gezien een extra duw geeft aan virusverspreiding — nog grotendeels uitblijft. Volgens Adam Meijer, griepexpert bij het RIVM, is het goed mogelijk dat Nederland al binnen enkele weken met een volwaardige griepgolf te maken krijgt. Dat zou neerkomen op een piek die drie tot vier weken eerder valt dan normaal, iets wat in de afgelopen decennia maar zelden is voorgekomen.
De opkomst van de k-variant
Alsof een vroeg griepseizoen op zichzelf nog niet genoeg reden tot alertheid is, zorgt de opmars van een nieuwe variant voor extra zorgen. De k-variant is een afgeleide van het bekende H3N2-virus, een subtype dat vaker vooral ouderen treft. Buiten Nederland wordt de variant al snel dominanter en hier duikt hij nu ook steeds vaker op in laboratoriumuitslagen.
De grote vraag is: hoe ziek maakt deze variant mensen, en hoe goed werkt de huidige griepprik ertegen?
Uit proeven met fretten — een standaardmodel voor grieponderzoek — blijkt dat antistoffen die door de huidige vaccinatie worden opgewekt, nauwelijks reageren op de k-variant. Dat is reden tot voorzichtigheid, maar volgens Britse experts betekent dit niet dat mensen volledig onbeschermd zijn. Anders dan dieren hebben mensen gedurende hun leven al talloze varianten van griepvirussen doorgemaakt, waardoor het immuunsysteem breder voorbereid is.
Klachten lijken bij de k-variant grotendeels vergelijkbaar met andere H3N2-varianten, al kunnen kwetsbare groepen er iets heftiger op reageren. Dat zou kunnen zorgen voor een toename van ziekenhuisopnames en mogelijk ook extra sterfgevallen, mochten de besmettingscijfers sterk stijgen.
Is de nieuwe variant de boosdoener achter de vroege start?
Het lijkt logisch om aan te nemen dat een nieuwe variant verantwoordelijk is voor een snellere verspreiding, maar volgens het RIVM is dat niet met zekerheid te zeggen. Griepvirussen zijn grillig: sommige seizoenen starten eerder zonder duidelijke aanleiding, andere jaren juist later.
Dat de variant zich snel verspreidt, staat vast, maar of dit ook de reden is dat het virus nu al opduikt, blijft speculatie. Deskundigen sluiten het niet uit, maar willen niet te ver vooruitlopen. Wel staat buiten kijf dat de combinatie van een vroege start én een nieuwe variant het seizoen complexer en onvoorspelbaarder maakt dan normaal.
RIVM: kwetsbaren moeten de prik halen
Ondanks alle onzekerheden verandert het advies van het RIVM niet: mensen die tot een risicogroep behoren, wordt dringend geadviseerd om de griepprik te halen. Voor ouderen, mensen met een verzwakt immuunsysteem of chronische aandoeningen kan griep namelijk ernstige complicaties veroorzaken. Dat geldt zowel voor de bestaande varianten als voor de k-variant.
De effectiviteit van de prik ligt bij volwassenen rond de 30 tot 40 procent, en dat lijkt misschien bescheiden. Toch benadrukt het RIVM dat deze bescherming van groot belang is. Vaccins werken vrijwel nooit volledig, maar ze verlagen wél de kans dat iemand besmet raakt en verminderen de ernst van de klachten als het toch gebeurt. Zeker in een jaar met een vroege en mogelijk intensere griepgolf kan dat een wezenlijk verschil creëren in het aantal ziekenhuisopnames.
Volgens Meijer moet de bescherming niet worden onderschat. Iedere dosis immuniteit helpt om de verspreiding van het virus te vertragen en de druk op de zorg te verminderen — iets wat met een vroege golf harder nodig kan zijn dan anders.
Wat brengt de komende tijd?
Hoe het griepseizoen zich precies ontwikkelt, blijft lastig te voorspellen. De kans dat Nederland relatief snel wordt geraakt door een eerste golf, is echter reëel. Vooral als de k-variant zich hier net zo vlot verspreidt als in het buitenland.
De komende weken staan voor gezondheidsinstanties vooral in het teken van intensieve monitoring: hoe snel nemen de besmettingen toe, welke varianten worden in monsters aangetroffen en hoe ontwikkelen de klachten zich in verschillende leeftijdsgroepen? Daarnaast is het afwachten of de k-variant in de praktijk even mild of juist zwaarder uitpakt dan eerdere varianten.
Wat nu al duidelijk is, is dat het griepseizoen van 2025 anders wordt dan voorgaande jaren. Het begint vroeger, gaat mogelijk heviger verlopen en dwingt deskundigen om alert te blijven. Voor de meeste mensen zal griep hetzelfde beeld geven als normaal, maar voor kwetsbaren is het raadzaam extra voorzichtig te zijn. De komende weken worden cruciaal om te bepalen hoe groot de impact uiteindelijk wordt.
