De formatiebesprekingen in Den Haag krijgen na de jaarwisseling een nieuw hoofdstuk. D66, VVD en CDA voerden de afgelopen weken intensieve gesprekken en willen tot aan de kerstdagen inhoudelijke stappen zetten. D66-leider Rob Jetten liet weten dat hij begin volgend jaar met andere partijen in gesprek wil om aanvullende steun te organiseren, omdat het drietal samen geen meerderheid heeft in de Tweede Kamer.
Context en formatieproces
Coalitie- en formatietrajecten draaien in Nederland vaak om meerderheden die alleen haalbaar zijn via brede samenwerking. Omdat geen enkele partij doorgaans zelfstandig kan regeren, is het gebruikelijk dat meerdere fracties elkaar opzoeken om een kabinet te vormen of om gedoogsteun te regelen. In dat licht bezien past het voornemen van Jetten in een bekend patroon: eerst inhoudelijke lijnen trekken met een kern van partijen en daarna steun zoeken om de plannen door de Kamer te loodsen.
Volgens Jetten hebben de huidige gesprekken "behoorlijk wat goede meters" opgeleverd in een "goede, constructieve sfeer". De D66-leider onderstreepte wel dat er nog geen meerderheid ligt. Dat betekent dat na de jaarwisseling verkenningen volgen met andere fracties die bereid zijn bepaalde onderdelen te steunen. De komende weken staan daarom in het teken van het uitwerken van thema’s en mogelijke compromissen, waarna de politieke markt wordt verkend.
De rol van vvd en cda
Ook VVD-leider Dilan Yeşilgöz en CDA-voorman Henri Bontenbal benadrukten na afloop van de gesprekken vooral de toon en het proces. Yeşilgöz sprak over een "goede sfeer" en noemde de formatievraagstukken "puzzels die we met elkaar moeten oplossen". Bontenbal gaf aan dat zijn partij "blijft nadenken en schrijven tot het werk klaar is". Inhoudelijke details over concrete hoofdstukken of afspraken werden niet gedeeld.
Dat partijen terughoudend zijn met het openbaar maken van tussenstanden is niet uitzonderlijk in dit stadium. Veel formatiegesprekken vinden plaats achter gesloten deuren om onderhandelingsruimte te behouden en misverstanden te voorkomen zolang niets definitief is. Wel is duidelijk dat de drie partijen doorwerken aan een basispakket waarover na de jaarwisseling steun kan worden gezocht.
Mogelijke paden naar steun
Omdat D66, VVD en CDA samen geen meerderheid vormen, is aanvullende steun onvermijdelijk. Dat kan via een vierde regeringspartner, maar ook via een gedoogconstructie per thema. In het politieke debat worden verschillende opties genoemd. Aan de linkerzijde ligt samenwerking met GroenLinks-PvdA als scenario voor de hand, zeker op dossiers als klimaat, duurzaamheid en delen van sociaal-economisch beleid. Aan de centrumrechtse kant worden namen als JA21 en de SGP genoemd, die op specifieke onderwerpen bereid zouden kunnen zijn mee te denken.
Het is belangrijk te benadrukken dat dit vooralsnog verkenningen en scenario’s zijn. Geen van de partijen heeft zich publiekelijk vastgelegd. De mate waarin overlap bestaat op thema’s als klimaat, energie, migratie, landbouw, veiligheid en overheidsfinanciën zal bepalend zijn voor de vorm en het draagvlak van eventuele afspraken.
Thema’s op tafel
Hoewel de onderhandelende partijen geen details geven, is duidelijk welke grote dossiers iedere formatie raken. Op klimaat en energie spelen keuzes over de energiemix, de voortgang van emissiereductie en de betaalbaarheid voor burgers en bedrijven. Bij migratie is de vraag hoe instroom, opvang en integratie worden georganiseerd binnen Europese en nationale kaders. De landbouwtransitie blijft een sleutelonderwerp, net als natuurdoelen en de toekomst van het platteland.
Daarnaast zijn koopkracht, arbeidsmarkt en woningbouw terugkerende thema’s in formatiegesprekken. De spanning tussen investeringen in publieke voorzieningen en het beheersen van tekorten op de begroting zal opnieuw om heldere prioritering vragen. Het uiteindelijke onderhandelingsresultaat moet de toets van politieke haalbaarheid doorstaan: niet alleen in de Tweede Kamer, maar ook in de Eerste Kamer, waar meerderheden vaak nog fragieler zijn.
Waarom discretie gebruikelijk is
Dat de gesprekken inhoudelijk blijven zonder veel persmomenten, kent een praktische reden. Formaties mislukken geregeld als te vroeg te veel wordt gefragmenteerd besproken in het openbaar. Door in kleinere kring te verkennen of er draagvlak bestaat voor een pakket aan maatregelen, vergroten partijen de kans dat een akkoord coherent en uitvoerbaar is. Pas wanneer contouren veranderen in concrete afspraken, is het logisch dat meer bekend wordt over inhoud en planning.
Voor het publiek kan die werkwijze soms onbevredigend zijn. Tegelijk is het onderdeel van de Nederlandse bestuurscultuur waarin meerderheden vaak gevormd worden door partijen met verschillende accenten. Die keuze voor stap-voor-staponderhandelingen is erop gericht om tot stabiel beleid te komen dat een redelijke kans heeft om de parlementaire toetsen te doorstaan.
Wat dit betekent voor de komende weken
Het drietal D66, VVD en CDA wil tot aan de kerstdagen doorwerken aan de inhoud. Begin volgend jaar volgen gesprekken met andere fracties om te bepalen of er een vierde partner kan aansluiten of dat het kabinet (of een minderheidsvariant) op specifieke beleidsterreinen structurele steun kan krijgen. In de recente politieke geschiedenis zijn er verschillende voorbeelden van zulke constructies, waaronder gedoogafspraken per thema of afspraken op hoofdlijnen in ruil voor meebesturen op deelterreinen.
Hoe snel dit proces gaat, hangt af van de mate van overeenstemming over prioriteiten en de bereidheid van andere partijen om mee te bewegen. De lat ligt hoog: er is behoefte aan voorspelbaarheid voor burgers en bedrijven, en aan uitvoerbaar beleid dat door de ketens van rijk, provincies en gemeenten kan worden uitgevoerd.
Vooruitblik en duiding
De inzet van Jetten om na de jaarwisseling de kring te verbreden, markeert een realistische stap in een formatie zonder vanzelfsprekende meerderheden. De positieve toon van Yeşilgöz en Bontenbal duidt erop dat er intern voortgang wordt geboekt, maar pas na de recess zullen eventuele nieuwe partners, thema’s en afspraken zichtbaar worden. Tot die tijd blijft het speculeren over de uiteindelijke richting en samenstelling.
Samenvattend: D66, VVD en CDA werken door aan een inhoudelijk raamwerk en verkennen begin volgend jaar brede steun, mogelijk via een vierde partij of via gedoogafspraken. Over de details is nog weinig bekend, maar het proces volgt de gebruikelijke route van Nederlandse formaties: eerst bouwen aan inhoud, daarna rekenen aan meerderheden. Zodra er meer helderheid is, wordt duidelijk welke accenten het toekomstige beleid krijgt en welke partijen daar politiek verantwoordelijk voor willen zijn. Volg onze kanalen voor updates en laat ons weten hoe jij hierover denkt op onze sociale media.
Bron: dagelijksestandaard.nl
