De kabinetsformatie van 2025 is pas net begonnen, maar de eerste verkenningsronde maakt al duidelijk hoe groot de onderlinge verschillen zijn. Na het aftrapgesprek tussen de partijleiders blijken D66, VVD, CDA en JA21 ieder een andere koers te willen varen, waardoor de vorming van een stabiele coalitie meteen onder druk staat.
Eerste verkenning toont diepe kloof
De verkenningsfase staat onder leiding van Wouter Koolmees (D66), voormalig minister in Rutte IV. Zijn opdracht: inventariseren welke combinaties haalbaar zijn en waar partijen bereid zijn concessies te doen. Maar al na het eerste gesprek is de kloof tussen de partijen zichtbaar. De posities lopen uiteen van een brede midden- tot centrumlinkse samenwerking tot een expliciete voorkeur voor een rechtse meerderheid, inclusief of met gedoogsteun van de PVV.
Posities per partij
- D66 (Rob Jetten): ziet een kabinet met VVD, CDA en GroenLinks-PvdA als “logische variant”. Jetten noemt die combinatie voor de hand liggend, waarmee hij inzet op een brede coalitie met steun aan de linkerkant van het midden.
- VVD (Dilan Yeşilgöz): houdt vast aan haar eerdere lijn en wijst samenwerking met GroenLinks-PvdA af. “Ik houd woord,” stelt Yeşilgöz, die ook liet weten niet te gaan voor “iets gezapigs met GroenLinks-PvdA”.
- CDA (Henri Bontenbal): houdt de opties open en wil niets uitsluiten. Bontenbal zegt dat zelfs een kabinet met slechts 75 zetels “niet ondenkbaar” is, mits er per onderwerp verstandige afspraken met de oppositie kunnen worden gemaakt.
- JA21 (Joost Eerdmans): keert zich juist tegen een 75-zetelconstructie. Zo’n kabinet is volgens hem instabiel, omdat je “elke week afhankelijk bent van de oppositie”. Eerdmans wijst daarbij op de mogelijkheid om de PVV te betrekken om tot een stevige meerderheid te komen.
Meerderheid versus minderheid
De kern van het debat draait om de vraag of er een meerderheidscoalitie gevonden kan worden of dat partijen moeten kijken naar een krappe minderheid (bijvoorbeeld 75 zetels) met wisselende steun uit de oppositie. Voorstanders van een minderheidsroute benadrukken bestuurlijke wendbaarheid en open samenwerking in de Kamer. Tegenstanders vrezen juist voortdurende onzekerheid en de noodzaak om bij ieder dossier te onderhandelen met wisselende partners, wat besluitvorming kan vertragen.
De rol van de PVV in de rekenkunde
Rekenkundig is het betrekken van de PVV een directe route naar een stabielere meerderheid aan de rechterkant. JA21 wijst openlijk op die mogelijkheid. Andere partijen zijn daar vooralsnog terughoudend in. Vanuit verschillende rechtse hoek wordt bepleit dat een kabinet zonder gesprek met PVV (en eventueel FVD of BBB) de politieke werkelijkheid negeert. Tegelijkertijd zetten partijen als de VVD en D66 eigen rode lijnen neer, waarmee de onderhandelingsruimte beperkt blijft. Dat leidt tot de huidige impasse: de voorkeurskoersen sluiten elkaar uit en bewegen nauwelijks op elkaar af.
Koolmees onder het vergrootglas
Dat Wouter Koolmees de rol van verkenner vervult, is niet onomstreden. Critici plaatsen vraagtekens bij zijn onafhankelijkheid, omdat hij jarenlang deel uitmaakte van Rutte IV. Aan de andere kant geldt hij als ervaren bestuurder die het proces kent en kan structureren. De uitdaging voor Koolmees is om partijen met tegengestelde prioriteiten bij elkaar te brengen. Dat is extra lastig als partijen in het openbaar al harde grenzen trekken.
Stabiliteit als terugkerend thema
Alle betrokkenen zeggen te mikken op stabiliteit, maar wat stabiliteit betekent, verschilt per partij. D66 zoekt het in een brede coalitie met progressieve inbreng. De VVD wil wel stabiliteit, maar niet in combinatie met GroenLinks-PvdA. Het CDA stuurt op bestuurlijke verantwoordelijkheid en wil scenario’s niet bij voorbaat uitsluiten. JA21 koppelt stabiliteit vooral aan een meerderheidscoalitie waar ook de PVV onderdeel van uitmaakt. Deze uiteenlopende definities maken het lastig om een gezamenlijke basis te vinden.
Politieke spanningen en het verwijt van uitsluiten
In het bredere debat klinkt de kritiek dat winnaars aan de rechterkant structureel buiten de formatie gehouden worden. Voorstanders van het betrekken van de PVV noemen dat een democratisch probleem, zeker wanneer een rechtse meerderheid rekenkundig mogelijk is. Tegenargumenten wijzen op inhoudelijke verschillen en fundamentele opvattingen over rechtsstaat en internationale samenwerking, die samenwerking voor sommige partijen lastig maken. Het gevolg is een murw spel tussen pragmatisme en principes, waarin de risico’s voor de bestuurbaarheid van het land op de achtergrond steeds zwaarder drukken.
Mogelijke routes vanaf hier
Vanuit de huidige situatie tekenen zich grofweg vier paden af:
- Een brede coalitie rond VVD, D66 en CDA, aangevuld met GroenLinks-PvdA. Dit stuit op een duidelijke ‘nee’ van de VVD.
- Een centrumrechtse coalitie met betrokkenheid van de PVV, eventueel aangevuld met BBB of JA21. Dat is voor sommige partijen politiek moeilijk te verkopen, ondanks de rekenkundige eenvoud.
- Een minderheidskabinet (circa 75 zetels) dat per dossier steun zoekt bij verschillende oppositiepartijen. Dit wordt door JA21 als instabiel gezien, maar door het CDA niet uitgesloten.
- Langdurige verkenning richting een extraparlementaire of programkabinet-achtige constructie, waarbij partijen in wisselende samenstellingen beleid mogelijk maken. Dat vergt een hoge mate van vertrouwen en discipline in de Kamer.
Wat dit betekent voor de formatie
De eerste ronde onderstreept hoe lastig het is om vaste blokken te verbinden als de rode lijnen zo strikt zijn. Zolang de VVD vasthoudt aan uitsluiting van GroenLinks-PvdA en D66 de linkse inbreng essentieel acht, stokt een middenvariant. En zolang partijen die een rechtse meerderheid mogelijk maken, niet volwaardig aan tafel komen, blijft ook die route politiek beladen. Daarmee dreigt een formatie die zich voortsleept op zoek naar een smalle uitweg of een onverwachte doorbraak.
Vooruitblik
De komende dagen zal verkenner Koolmees verder spreken met de partijen om te toetsen hoeveel ruimte er werkelijk is om te bewegen. Indien niemand een rode lijn laat vieren, is de kans groot dat alternatieve vormen (minderheid, gedoogconstructies of extraparlementair) nadrukkelijker in beeld komen. Voor kiezers en maatschappelijke organisaties is snelheid belangrijk: dossiers over koopkracht, migratie, woningbouw en veiligheid verdragen geen eindeloze stilstand. Of die urgentie partijen tot compromissen dwingt, moet nu blijken.
Kortom: de formatie start met duidelijke blokkades en een principieel debat over wie aan tafel mag en op welke basis. De keuzes die de komende weken worden gemaakt, bepalen of er een stabiele meerderheidscoalitie ontstaat of dat Nederland aanstuurt op creatieve, maar lastige alternatieven. Volg onze berichtgeving en laat weten wat jij een werkbare route vindt via onze sociale kanalen.
Bron: dagelijksestandaard.nl
