In de buurt van Napels vertoont de reusachtige supervulkaan Campi Flegrei verontrustende tekenen van activiteit. Wetenschappers slaan alarm. De combinatie van aardbevingen, gasuitstoot en vervormingen in de aardkorst wijst erop dat deze eeuwenoude krater langzaam ontwaakt. De gevolgen van een uitbarsting zouden niet alleen Zuid-Italië treffen, maar mogelijk wereldwijd voelbaar zijn.
Campi Flegrei, ook wel de Phlegraeïsche Velden genoemd, is geen gewone vulkaan. Het is een enorme caldera met het potentieel om uitbarstingen van wereldformaat te veroorzaken. De regio is in de loop der eeuwen dichtbevolkt geraakt. Steden en dorpen zijn bovenop de vulkanische grond gebouwd, ondanks de verwoestende uitbarstingen uit het verleden.
In mei werd de regio opgeschrikt door een aardbeving met een kracht van 4.4 op de schaal van Richter — de sterkste in veertig jaar tijd. Deze beving volgde op een reeks van meer dan drieduizend kleinere aardbevingen in slechts zes maanden tijd. Volgens experts duidt dit patroon op beweging van magma onder de oppervlakte. Hoewel niet elke beving wijst op een op handen zijnde uitbarsting, is de intensiteit van deze aardbevingszwerm ongekend.
Tegelijkertijd bereiken de gasemissies vanuit de vulkaan ongekende niveaus. Dagelijks wordt tussen de 4.000 en 5.000 ton koolstofdioxide uitgestoten. Dat is bijzonder veel voor een vulkaan die eeuwenlang grotendeels inactief was. Deze toename wijst erop dat het magma stijgt en dichter bij het aardoppervlak komt.
Wetenschappers signaleren ook een verschuiving in de manier waarop de aardkorst zich gedraagt. Waar het gesteente voorheen langzaam vervormde, ontstaan nu scheuren. Zulke barsten kunnen als directe kanalen dienen waarlangs magma naar boven kan stromen. Deze ontwikkeling wordt beschouwd als een van de duidelijkste aanwijzingen dat een uitbarsting naderbij kan komen.
De dreiging blijft niet beperkt tot een onherbergzaam gebied. De caldera ligt pal naast dichtbevolkte gebieden zoals Napels en Pozzuoli. Miljoenen mensen wonen binnen de risicogebieden. Mocht de vulkaan uitbarsten, dan zouden lavastromen, giftige gassen en vulkanische as enorme schade kunnen aanrichten. Lokale autoriteiten staan onder grote druk om noodplannen op te stellen en bewoners voor te bereiden op een mogelijk rampscenario.
De geschiedenis van Campi Flegrei geeft een beangstigend inzicht in wat er kan gebeuren. Zo vond er zo’n 40.000 jaar geleden een uitbarsting plaats die tot de grootste op aarde behoort — mogelijk speelde die zelfs een rol in het verdwijnen van de Neanderthaler in Europa. De laatste uitbarsting dateert van 1538, toen in enkele dagen de heuvel Monte Nuovo ontstond.
Sinds 2005 stijgt de grond rondom Pozzuoli langzaam, inmiddels met bijna anderhalve meter. Dit fenomeen, bradyseism genoemd, ontstaat wanneer zich ondergrondse druk opbouwt door opstijgend magma en gas. Hoewel deze verhoging op zichzelf niet rampzalig is, wordt het gezien als een serieus waarschuwingssignaal.
Een uitbarsting van Campi Flegrei zou gevolgen kunnen hebben tot ver buiten Italië. Aswolken zouden zich over Europa verspreiden, het vliegverkeer verstoren, oogsten aantasten en het dagelijks leven stilleggen. Zoals de uitbarsting van de Tambora in 1815 leidde tot wereldwijde afkoeling, zou ook hier een temperatuurdaling kunnen optreden met verstrekkende gevolgen voor voedselvoorziening en economie.
Niemand weet wanneer of óf de vulkaan daadwerkelijk tot uitbarsting zal komen. Wel is duidelijk dat het monitoringsteam geen moment verslapt. Satellieten en meetapparatuur volgen elke trilling, gaswolk en bodemverandering op de voet. Deze gegevens zijn cruciaal om tijdig te kunnen waarschuwen en plannen te maken voor evacuatie en veiligheid.
Campi Flegrei slaapt niet meer diep. Met toenemende beving, stijgend gas en een verschuivende aardkorst groeit de bezorgdheid. Eén uitbarsting kan de wereldgeschiedenis herschrijven. En dus blijft de wetenschap waakzaam — net als de rest van de wereld, die opnieuw herinnerd wordt aan de immense, onvoorspelbare kracht van de natuur.
